ده سؤال از رهبر انقلاب درباره برجام
از همان آغاز مذاکرات هسته‌ای در سال ۹۲ تا همین روزهای اخیر، رهبر انقلاب بارها و بارها در دیدارهای مختلف خود، درباره آن، بیاناتی ابراز فرموده‌اند. این بیانات شامل موارد مختلفی می‌شد: از عدم مخالفت ایشان درباره‌ی اصل مذاکره، تا حمایت ایشان از مذاکره‌کنندگان، تا ترسیم خطوط کلی مذاکرات، تا تصویب مشروط برجام، تا واکنش‌هایی که نسبت به بدعهدی مقامات آمریکایی داشته، و تا مطالباتی که از مسئولین نظام در قبال رفتار طرف مقابل داشته‌اند. اما چند روز پیش، که در دیدار رمضانی جمعی از دانشجویان با رهبر انقلاب، یکی از دانشجویان درباره‌ی نسبت دادن پذیرش برجام به رهبر انقلاب از ایشان سؤالی پرسید، بار دیگر این پرسش مطرح شد که نقش رهبر انقلاب در ماجرای برجام چه بود؟ به همین علت، خط حزب‌الله در اطلاع‌نگاشت این هفته‌ی خود، در قالب پرسش و پاسخ، به بازخوانی مهم‌ترین مواضع رهبر انقلاب نسبت به این موضوع پرداخته است.
سؤال اول: شروع مذاکرات هسته‌ای با مقامات آمریکایی از کجا بود؟
به روایت رهبر انقلاب، شروع مذاکرات هسته‌ای با طرف آمریکایی، مربوط به سال‌های پایانی دولت دهم بود: «متقاضی این مذاکرات آمریکایی‌ها بودند. مربوط به زمان دولت دهم هم هست. قبل از آمدن این دولت این مذاکرات شروع شد. آنها درخواست کردند، واسطه‌ای قرار دادند و یکی از محترمینِ منطقه، آمد اینجا با من ملاقات کرد، گفت که رئیس‌جمهور آمریکا با او تماس گرفته و از او خواهش کرده و گفته است که ما میخواهیم مسئله‌ی هسته‌ای را با ایران حلّ‌وفصل کنیم و تحریمها را هم میخواهیم برداریم… م. من به آن واسطه‌ی محترم گفتم که ما به آمریکایی‌ها اطمینانی نداریم، به حرف اینها اطمینانی نیست. گفت حالا امتحان کنید؛ گفتیم خیلی خب، این دفعه هم امتحان میکنیم. مذاکرات این‌جوری شروع شد. ۲/۴/۹۴
سؤال دوم: چرا رهبر انقلاب با انجام مذاکرات هسته‌ای با آمریکا موافقت کردند؟
رهبر انقلاب اگرچه به سرانجام مذاکرات خوشبین نبودند اما به انجام آن من‌باب کسب و افزایش “تجربه‌ی مردم ایران” ایرادی نداشتند: «یک تجربه‌ای در اختیار ملّت ایران است، این تجربه ظرفیت فکری ملّت ما را بالا خواهد برد؛ مثل تجربه‌ای که در سال ۸۲ و ۸۳ در زمینه‌ی تعلیق غنی‌سازی انجام گرفت… خب ما دو سال عقب افتادیم، لکن به نفع ما تمام شد. چرا؟ چون فهمیدیم که با تعلیق غنی‌سازی، امید همکاری از طرف شرکای غربی مطلقاً وجود ندارد. اگر ما آن تعلیق اختیاری را… آن روز قبول نکرده بودیم، ممکن بود کسانی بگویند خب یک ذرّه شما عقب‌نشینی می‌کردید، همه‌ی مشکلات حل می‌شد… آن تعلیق غنی‌سازی این فایده را برای ما داشت که معلوم شد با عقب‌نشینی… مشکل حل نمی‌شود… بنابراین از مذاکراتی هم که امروز در جریان است، ما ضرری نخواهیم کرد. البتّه بنده همچنان که گفتم خوشبین نیستم؛ من فکر نمیکنم [از] این مذاکرات آن نتیجه‌ای را که ملّت ایران انتظار دارد، به‌دست بیاید، لکن تجربه‌ای است و پشتوانه‌ی تجربی ملّت ایران را افزایش خواهد داد و تقویت خواهد کرد؛ ایرادی ندارد امّا لازم است ملّت بیدار باشد.» ۱۲/۸/۹۲
سؤال سوم: هدف ایران از انجام مذاکرات هسته‌ای چه بود؟
هدف ایران از انجام مذاکرات، برداشته شدن تحریمها بود: «دو نقطه‌ی اساسی در حرف او [پیغام اولیه رئیس جمهور آمریکا] وجود داشت: یکی اینکه گفت ما ایران را به‌عنوان یک قدرت هسته‌ای خواهیم شناخت؛ دوّم اینکه گفت ما تحریمها را در ظرف شش‌ماه بتدریج برمی‌داریم. بیایید بنشینید مذاکره کنید، این کار انجام بگیرد… ۲/۴/۹۴ ما مذاکره را شروع کردیم برای اینکه تحریمها برداشته بشود -و شما ملاحظه می‌کنید که بسیاری از تحریمها برداشته نشده، حالا هم دارند تهدید می‌کنند که تحریم‌های چنین‌وچنان را بر ایران تحمیل خواهیم کرد؛ همان تحریم‌های ثانویه‌ای را که با مصوّبه‌ی برجام و با قطعنامه‌ی شورای امنیت سازمان ملل برداشته شد، همان‌ها را دوباره می‌خواهند اینها برگردانند- هدف، این بود؟ … ما مذاکره کردیم که تحریم برطرف بشود؛ شروع مذاکره برای این بود، ادامه‌ی مذاکره برای این بود؛ و این باید تأمین بشود؛ اگر این تأمین نشد، بقیه‌ی چیزهایی که حاصل شده، ارزش زیادی را نخواهد داشت. ۲/۳/۹۷
سؤال چهارم: رهبر انقلاب در جریان مذاکرات هسته‌ای تا چه میزان دخالت داشتند؟
ورود رهبر انقلاب به مذاکرات هسته‌ای، در حد تعیین چارچوب‌های کلی و خطوط قرمز مربوط به آن، به منظور پر کردن دست تیم مذاکره‌کننده در فرآیند مذاکرات بوده است: «بنده در جزئیات مذاکره دخالتی نکردم، بازهم نمیکنم؛ من مسائل کلان، خطوط اصلی، چهارچوب‌های مهم و خطّ قرمزها را به مسئولین کشور همواره گفته‌ام… خطوط اصلی و کلّی. جزئیات کار، خصوصیات کوچک که تأثیری در تأمین آن خطوط کلان ندارد، مورد توجّه نیست؛ اینها در اختیار آنها است، می‌توانند بروند کار کنند. اینکه حالا گفته بشود که جزئیات این مذاکرات تحت نظر رهبری است، این حرف دقیقی نیست.» ۲۰/۱/۹۴
سؤال پنجم: آیا خطوط قرمز مورد نظر رهبر انقلاب در عمل رعایت شد؟
به روایت رهبر انقلاب، وزیر خارجه به ایشان گفتند که برخی از خط قرمزها را نتوانستند حفظ کنند: «در همین توافق اخیر هسته‌ای هم اگرچه این توافق را ما تأیید کردیم و برگزارکنندگان این توافق را مورد قبول اعلام کردیم و قبول داریم آنها را، لکن اینجا هم همین‌جور بود؛ وزیر خارجه‌ی محترم ما در مواردی به بنده گفت که ما [مثلاً] اینجا را یا این خطّ قرمز را دیگر نتوانستیم حفظ کنیم. ۱/۱/۹۵ وقتی عجله داریم که کار را زودتر تمام کنیم و به جایی برسانیم، از جزئیات غفلت میکنیم و گاهی غفلت از یک امر جزئی، موجب ایجاد رخنه و نقطه‌ی سلبی در آن کار می‌شود، بنابراین باید مراقب بود که کارها متین، محکم و با شتاب مناسب انجام شود. ۷/۹/۹۵
سؤال ششم: چرا علی‌رغم عدم رعایت برخی خطوط قرمز، اما رهبر انقلاب با پذیرش برجام موافقت کردند؟
بعد از قضیه‌ی کسب تجربه‌ی ملت ایران از این ماجرا، این نکته هم از نظر رهبر انقلاب مهم است که در کنار برخی از محسنات برجام، توان و ظرفیت تیم مذاکره‌کننده نیز همین مقدار بود: «برجام یک نقاط مثبتی دارد، یک نقاط منفی‌ای دارد؛ یک محسّناتی دارد، یک معایبی دارد؛ محسّناتش همان چیزهایی است که ما را وادار کرد و ترغیب کرد که به این مذاکرات رو بیاوریم… البتّه همه‌ی آن محسّنات تأمین نشد، یعنی خیلی‌هایش تأمین نشد لکن حالا بالاخره یک محسّناتی بود و انسان حس می‌کرد که ممکن است این فواید وجود داشته باشد. ۲۵/۳/۹۵ [در قضیه برجام] دشمن مجبور شد؛ همین مقداری که عقب‌نشینی کرد، به‌خاطر این بود که ملّت از خودش اقتدار نشان داد؛ دولت جمهوری اسلامی از خودش اقتدار نشان داد، عزّت نشان داد. البتّه من شخصاً معتقدم که می‌شد ما از این بهتر هم انجام بدهیم، خب، بالاخره توان و فرصت و امکانات همین اندازه را اقتضا کرد، ولی همین اندازه پیشرفتی که انجام گرفت، کار قابل توجّهی است، کار مهمّی است و این به‌خاطر پشتیبانی ملّت، به‌خاطر اقتدار ملّی، به‌خاطر اتّصال فراوان نظام جمهوری اسلامی با آحاد مردم و بدنه‌ی مردم بود. ۳۰/۱۰/۹۴
سؤال هفتم: آیا سندی که با نام برجام به امضای طرفین رسید مورد تأیید صد در صد رهبر انقلاب بود؟
از آنجا که برخی از مطالبات رهبر انقلاب در برجام رعایت نشد، رهبر انقلاب در نامه‌ای به رئیس‌جمهور، در تاریخ ۲۹/۷/۹۴، شروط نُه گانه‌ای را برای اجرای آن قرار نهادند. خلاصه‌ی آن نه شرط اینگونه بود: ۱) گرفتن تضمین‌های قوی برای لغو تحریمها از جمله اعلام کتبی رئیس‌جمهور آمریکا، ۲) توقف فعالیت‌های ایران در برجام در صورت وضع هرگونه تحریم، ۳) آغاز فعالیت‌های بند ۴ و ۵ تنها پس از اعلام آژانس مبنی بر پایان پرونده PMD، ۴) آغاز نوسازی کارخانه‌ی اراک تنها پس از قرارداد طرح جایگزین و تضمین کافی اجرا، ۵) معامله و تبادل اورانیوم غن شده در برابر کیک زرد در صورت عقد قرارداد مطمئن و تدریجی، ۶) تهیه‌ی طرح توسعه‌ی میان‌مدت صنعت انرژی اتمی و بررسی آن در شورای عالی امنیت ملی، ۷) ساماندهی تحقیق و توسعه برای غنی‌سازی مورد قبول در برجام در پایان دوره‌ی ۸ ساله، ۸) مرجع بودن متن مذاکرات و نه تفسیر طرف مقابل در موارد ابهام سند برجام، ۹) تشکیل هیئت رصدکننده‌ی انجام تعهدات طرف مقابل و تحقق الزامات اجرای برجام.
سؤال هشتم: واکنش رهبر انقلاب در مقابل بدعهدی طرف آمریکایی چه بود؟
رهبر انقلاب ضمن تذکر مجدد از تجربه‌های کسب‌شده در این مسیر، نسبت به مسیر پیش‌رو نیز هشدارهای لازم را به مسئولین دادند: «بنده از روز اوّل بارها و بارها گفتم به آمریکا اعتماد نکنید!… اگر می‌خواهید قرارداد ببندید، تضمین‌های لازم را فراهم بکنید… یکی از چیزهایی که بنده آن‌وقت، بخصوص روی آن تصریح کرده بودم این بود که گفتم ما این قرارداد را قبول میکنیم به این شروط -چند شرط بود- یکی از شرط‌ها این بود که گفتیم رئیس‌جمهورِ وقتِ آمریکا بنویسد و امضا کند که تحریمها برداشته شد… خب، مسئولین محترم زحمت کشیدند، تلاش کردند، عرق ریختند، [ولی] نتوانستند و این نشد و نتیجه‌اش این است که دارید مشاهده می‌کنید… ما به همه‌ی تعهّدات عمل کرده‌ایم، این مردک می‌آید بیرون و می‌گوید که من قبول ندارم و خارج می‌شوم …حالا گفته می‌شود که برجام را میخواهیم با این سه کشور اروپایی ادامه بدهیم… من می‌گویم به اینها هم اعتماد نکنید؛ [اگر] می‌خواهید قرارداد بگذارید، تضمین به دست بیاورید… وَالّا فردا اینها هم همان کاری را خواهند کرد که آمریکا کرد.» ۱۹/۲/۹۷
سوال نهم: مطالبه رهبر انقلاب از مسئولین، در قبال رفتار طرف مقابل چه بود؟
رهبر انقلاب صراحتا از مسئولین می‌خواهند که در برابر دشمن، با قدرت هرچه تمام‌تر ظاهر شوند:«برخورد رژیم ایالات متّحده‌ی آمریکا با نتیجه‌ی مذاکرات، یک برخورد کاملاً ظالمانه، کاملاً قلدر‌مآبانه و کاملاً زورگویانه است. در مقابل این حرکت خصمانه‌ی دشمن… مسئولین باید به سردمدارانِ رژیمِ فاسدِ ایالاتِ متّحده‌ی آمریکا اثبات کنند که به مردمِ خودشان متکّی‌اند و… به برکت اسلام، زیر بار زور نمی‌رود، در مقابل قدرت‌ها کُرنش نمی‌کند… آمریکایی‌ها باید بدانند … در کار مسائل مهمّی که به منافع ملّی کشور ارتباط دارد، عقب‌نشینی در قاموس جمهوری اسلامی ایران معنی ندارد… دشمن باید این را احساس کند و بداند که زورگویی و قلدرمآبی، هرجای دیگر جواب بدهد، در جمهوری اسلامی ایران جواب نخواهد داد.» ۲۶/۶/۹۶
سوال دهم: با توجه به شرایط موجود، چرا رهبر انقلاب دستور توقف اجرای برجام را ندادند؟
رهبر انقلاب معتقدند که در چنین مسائلی، وظیفه‌ی رهبری ورود به مسائل اجرایی نیست: «یکی از دوستان گفتند تصویب برجام را به رهبری نسبت داده‌اند؛ خب بله، امّا شما که چشم دارید، ماشاءالله هوش دارید، همه چیز را می‌فهمید! آن نامه‌ای را که من نوشتم نگاه کنید، ببینید تصویب چه جوری است؛ شرایطی ذکر شده که در این صورت این [توافق] تصویب می‌شود. البتّه اگر چنانچه این شرایط و این خصوصیات اجرا نشد، اِعمال نشد، وظیفه‌ی رهبری این نیست که بیاید وسط و بگوید برجام نباید اجرا بشود. [البتّه] خود این، یک مقوله‌ای است که وظیفه‌ی رهبری در این جور مواقع اجرائی چیست. عقیده‌ی ما این است که در زمینه‌های اجرائی، رهبری نباید وارد میدان بشود و یک کاری را اجرا کند یا جلوی اجرای یک کاری را بگیرد، مگر آنجایی که به حرکت کلّی انقلاب ارتباط پیدا میکند؛ آنجا چرا، وارد میشویم، امّا در موارد دیگر نه.».۱/۳/۹۸
